Παραδοσιακά σκαριά ανα τύπο γάστρας

Μοντέλο παραδοσιακού Τσερνικού με ιστιοφορία Πέννα. 

Tο Τσερνίκι ήταν ένα οξύπρυμνο σκάφος με ένα ευθύ κεκλιμένο πλωριό ποδόσταμο.Το όνομά του πιθανόν προέρχεται από το Τουρκικό πλοίο "Tsikirne", ή από ένα πλοίο που χρησιμοποιήθηκε στο Δούναβη και ονομαζόταν "Černík" ή "Cirnik".

Η ιστιοφορία «πέννα» πήρε το όνομα της από την ομοιότητα του μεγάλου ιστίου, με το φτερό πτηνού που παλαιότερα χρησιμοποιούνταν ως πένα γραφής. Τσερνίκια κατασκευάζονταν κυρίως από καραβομαραγκούς στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και των παράκτιων πόλεων της Μικράς Ασίας, με συνηθέστερη χρήση ως μικρά εμπορικά σκάφη.

Χαρακτηριστικά

Ταξιδεύοντας με Πέννα 

Πριν από αρκετό καιρό, σε μια διαδικασία διαλογής παλιών φωτογραφιών για την ιστοσελίδα μας (naftotopos.gr), την προσοχή μου τράβηξε η ιστιοφορία ενός μικρού σκάφους σε μια φωτογραφία. Το σκάφος έφερε ιστιοφορία «πέννα», αλλά χωρίς να έχει την τυπική ράντα για να κρατά το πανί εκτεταμένο έξω από την πρύμνη. Ως υποκατάστατο, είχε ένα είδος «μισής ράντας» που έδειχνε να συνδέεται σε ένα κοντό στέλεχος (σαν μπίντα) στο κατάστρωμα, κρατώντας το πανί στη θέση του.

Αυτό μου κίνησε την περιέργεια κι αν χωρίς να έχω καμία άλλη σχετική πληροφορία, αποφάσισα να φτιάξω ένα μοντέλο με την συγκεκριμένη ιστιοφορία, επιδιώκοντας ταυτόχρονα και τη χαρά της περαιτέρω έρευνας. Επέλεξα να φτιάξω ένα μοντέλο Τσερνικιού για το οποίο είχα ήδη σχέδιο γάστρας και κάποιες α/μ φωτογραφίες του σκάφους. Μάλιστα σε μία από αυτές, τραβηγμένη το 1927 στο λιμάνι της Μυτιλήνης, ένα Τσερνίκι φαινόταν μεταξύ άλλων σκαφών να φέρει ιστιοφορία πέννας.

Ως λίγα ιστορικά, το Τσερνίκι ήταν ένα οξύπρυμνο σκάφος με ένα ευθύ κεκλιμένο πλωριό ποδόσταμο. Το όνομά του πιθανόν προέρχεται από τον Τουρκικό πλοίο "Tsikirne", ή από ένα πλοίο που χρησιμοποιήθηκε στο Δούναβη και ονομαζόταν "Černík" ή "Cirnik". Ωστόσο, φαίνεται ότι αυτό το είδος του σκάφους χρησιμοποιήθηκε εκτεταμένα από τους Έλληνες, καθώς και σε πολλές άλλες εκδοχές. (Διαφορετικές γωνίες του πλωριού ποδοστάματος ή ακόμα και με άβακα). Τσερνίκια κατασκευάζονταν κυρίως από καραβομαραγκούς στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και των παράκτιων πόλεων της Μικράς Ασίας, με συνηθέστερη χρήση ως μικρά εμπορικά σκάφη.

Η ιστιοφορία «πέννα» θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και ως η τελευταία πρίν την έλευση της μηχανής και το όνομα της καθορίσθηκε από την ομοιότητα του μεγάλου ιστίου, με το φτερό πτηνού που παλαιότερα χρησιμοποιούνταν ως πένα γραφής. Έτσι, ακολουθώντας την παράδοση, ξανασχεδίασα το σχέδιο της γάστρας στην κλίμακα 1:24, χρησιμοποιώντας μολύβι και χαρτί και καθόρισα τις γραμμές της ψευδοκαρίνας και των νομέων, για να προκύψει το μοντελιστικό σχέδιο. Η ψευδοκαρίνα και οι νομείς έγιναν από κόντρα πλακέ θαλάσσης, ενώ τα μαδεράκια του πετσώματος, από ξύλο οξιάς. Ακολούθησα την μέθοδο «πετσώμα σε ολόσωμους νομείς» και την κατασκευή της γάστρας με μονό πέτσωμα.

Η αναζήτησή μου σε φωτογραφικές συλλογές και Ιστορικά forums, για παλιές α/μ φωτογραφίες της περιοχής στην οποία αυτή η ιστιοφορία είχε αναπτυχθεί ( ΒΑ Αιγαίο μέχρι τα δυτικά παράλια της Μαύρης Θάλασσας) ήταν συνεχής. Σε συντόμευση των αποτελεσμάτων της έρευνάς μου κατέληξα στο ότι, στις αρχές του 1900 υπήρχαν δύο εκδοχές της ιστιοφορίας Πέννα, που κατά βάση αποτελούνταν κυρίως από ένα μεγάλο τριγωνικό ιστίο αναρτημένο είτε σε ένα κεκλιμένο προς την πρύμνη ιστό, ή σε μία κεκλιμένη προς την πρύμνη αντένα, η οποία με τη σειρά της ήταν εξαρτημένη από ένα τυπικό ιστό.

Η εκδοχή με την κεκλιμένη αντένα θα πρέπει να θεωρείται ως παλαιότερη, δεδομένου ότι υπάρχουν πηγές που ισχυρίζονται, ότι ήλθε στη Μεσόγειο από τους Άραβες και αρχικά υιοθετήθηκε από τους Τούρκους. Γι’ αυτό και ο τίτλος ενός άλλου παρόμοιου σχεδίου ως "Turk Cektirmesi» που αναφέρεται όμως κυρίως στον τύπο του πλοίου (Cektirme tekne).

Ακολούθησα την δεύτερη εκδοχή αυτής της ιστιοφορίας, όπου το μεγάλο τριγωνικό ιστίο συνδέεται σε κεκλιμένο ιστό, γιατί από πολλές φωτογραφίες φαίνεται η προτίμηση αυτής της εκδοχής από τους Έλληνες. Μέτρησα όλα τα διαθέσιμα σχέδια και φωτογραφίες σε κατάλληλη γωνία, και κατέληξα στο ότι η θέση του στελέχους στο οποίο στηρίζεται η «μισή ράντα» κυμαίνεται από 2/3-3/4 του μήκους του σκάφους, ενώ το μήκος της «μισής ράντας» είναι περίπου το μισό του μήκους του σκάφους. Ακόμη, σύμφωνα με την βιβλιογραφία «Περί εξαρτισμού των πλοίων» είχα την πληροφορία ότι, για την ιστιοφορία πέννα (με τυπική ράντα) σε λέμβους, ο ιστός συνήθως τοποθετείται στο 1/3 του μήκους του σκάφους και σε μια γωνία 10 ° -15 ° προς την πρύμνη. 

Με βάση τις παραπάνω πληροφορίες, διαμόρφωσα τα στοιχεία της ιστιοφορίας στο μοντέλο αλλά και τα υπόλοιπα στοιχεία του καταστρώματος.

Η βαφή του μοντέλου ήταν μια μακρά διαδικασία. Ήθελα να δώσω ένα χαρακτήρα ΒΑ Αιγαίου στο μοντέλο (ένα μείγμα Ελληνικού και Ανατολίτικου), γι΄ αυτό κι έγιναν πολλές δοκιμές μέχρι το τελικό αποτέλεσμα. Τα διακοσμητικά πλώρης και πρύμνης ήσαν εκείνα που θα καθόριζαν το αισθητικό αποτέλεσμα, καθόσον παραδοσιακά υπήρχαν μόνο οι επιλογές να βαφούν στο χρώμα του ξύλου - μαύρα ή στο χρώμα του καταστρώματος… Ευτυχώς υπάρχουν καλοί φίλοι και  σύμβουλοι όπως ο Γιώργος Μπουζούνης.

Ως στοιχείο διακόσμησης αλλά και γνωρίζοντας την παράδοση των νησιωτών στο εμπόριο αγγειοπλαστικής, αποφάσισα να προσομοιώσω ένα φορτίου από στάμνες, στο κατάστρωμα του μοντέλου. Με μια επίσκεψη σε ένα τοπικό κατάστημα απομίμησης κοσμημάτων και αφιερώνοντας χρόνο σε συνδυασμούς των υλικών του, κατάφερα να έχω το επιθυμητό αποτέλεσμα. Τα πανιά έγιναν από λεπτό βαμβακερό ύφασμα στις άκρες του οποίου κολλήθηκε το γραντί και διαμορφώθηκαν πορτούζια, ενώ η ραφές των φύλλων των ιστίων έγιναν με μολύβι.

Τελειώνοντας, τοποθέτησα το μοντέλο σε μια απλή και χαμηλή βάση, θέλοντας να δώσω έμφαση και άμεση οπτική πρόσβαση στην ιδιαίτερη ιστιοφορία του.

Ευχαριστώ

Θανάσης Γιαννίκος

Υγ: Θα πρέπει να ομολογήσω ότι, περισσότερο από την κατασκευή του μοντέλου, μου άρεσε το ταξίδι στην αναζήτηση στοιχείων γι' αυτήν την ιστιοφορία.

Φωτογραφίες από το μοντέλο

Φωτογραφίες από την κατασκευή του μοντέλου