Χωρίς να υποτιμώνται η λογοτεχνία, η λαογραφία, ή ακόμα και οι συλλογές μοντέλων Ναυτικών Μουσείων, αδιάψευστη πηγή σύγκρισης και πληροφοριών αποτελούν οι φωτογραφίες ενός πραγματικού παραδοσιακού σκάφους, που όμως μέχρι πρότινος, ο μοντελιστής έπρεπε να διαθέσει σημαντικό χρόνο έρευνας για να τις ανασύρει.
Για μένα τα τελευταία χρόνια, η αναζήτηση έχει σαν κύρια κατεύθυνση τις φωτογραφικές συλλογές με θέματα ναυτικού ενδιαφέροντος, για πριν από εκατό και πλέον χρόνια και κυρίως τις φωτογραφικές συλλογές που έχει συγκεντρώσει ο naftotopos.gr στην ιστοσελίδα του.
Μέσα από τις φωτογραφίες του φωτογραφικού του αρχείου, από το τέλος του 19ου αιώνα έως τα μέσα περίπου του 20ου αιώνα, επιβεβαιώνονται τα ήδη γνωστά από την βιβλιογραφία και παλαιότερα μοντέλα, αλλά και συμπληρώνονται γνώσεις για παραλλαγές στους γνωστούς τύπους γάστρας και ιστιοφορίας.
Όμως το δικό μου ενδιαφέρον, στρέφεται στην ανεύρεση (νέων - χαμένων) τύπων σκαφών ή ιστιοφορίας, για τα οποία δεν υπάρχει αναφορά στην αντίστοιχη βιβλιογραφία ή στα εκθέματα των Μουσείων.
Στην περίπτωση αυτή, η κατασκευή ενός μοντέλου σκάφους με βάση κάποια φωτογραφία ή αναφορά, γίνεται ακόμα πιο δύσκολη, όχι τόσο ως προς την κατασκευή, αλλά κυρίως σε ότι αφορά στην τεκμηρίωση. Κάθε λεπτομέρεια της ιστιοφορίας ή της μορφής της γάστρας θα πρέπει να έχει αντίστοιχα καταγραφεί σε φωτογραφία, ή έστω να ταυτίζεται με κάποια περιγραφή (αναφορά) της υπάρχουσας βιβλιογραφίας. Και τότε η κατασκευή ενός μοντέλου μπορεί να καθυστερεί σημαντικά, έως και χρόνια, ελπίζοντας ότι η συνεχής αναζήτηση θα φέρει την προσδοκώμενη πληροφορία – τεκμηρίωση και στην συνέχεια το επιθυμητό αποτέλεσμα κατασκευής.
Ένα τέτοιο μοντέλο (χαμένων σκαφών) που παρουσιάστηκαν τα τελευταία χρόνια στο naftotopos.gr είναι το «Αγ. Φωτεινή», μοντέλο «Σμυρνεϊκής Γαΐτας», όπου η φωτογραφική απεικόνιση του σκάφους έχει σαφείς διαφορές από το γνωστό σχέδιο του Ναυάρχου Paris (Souvenirs de Marine). Για την «Σμυρνεϊκή Γαΐτα» υπάρχει το σχέδιο του Paris με χρονολογία 1880, και στο αρχείο του naftotopos.gr η πανοραμική φωτογραφία του λιμένος της Σμύρνης με χρονολογία κάτω δεξιά 1890, όπου φαίνεται ένα πλήθος λεμβών (γαϊτών) με σχεδόν όμοια χαρακτηριστικά και διαστάσεις ενώ στο βάθος στην έξοδο του λιμένος, ένα ιστιοφόρο καΐκι.
Κατά την γνώμη μου στο σχέδιο του Paris συνδυάζονται στοιχεία γάστρας με μεγάλη απόκλιση από τις φωτογραφημένες γαΐτες και επίσης ιστιοφορίας, αρκετά διαφοροποιημένη από το καΐκι. Εκτός αν δεχθούμε ότι ο τύπος αυτός γαϊτας του σχεδίου Paris μέσα σε δέκα χρόνια, άλλαξε ξαφνικά μορφή και δεν διασώθηκε καμιά προηγούμενη-διαδοχική κατασκευή.
Οι παρατηρήσεις αυτές, καθώς και η αντιπαραβολή άλλων σχεδίων με φωτογραφίες, με έκαναν επιφυλακτικό ως προς την πλήρη αποδοχή των διαφόρων καταγραμμένων σχεδίων και μου επέτειναν την αναζήτηση περισσότερων στοιχείων τέτοιων σκαφών, μέσα από την παρατήρηση του φωτογραφικού υλικού.
Μέσα από τις φωτογραφίες της «Σμυρνέϊκης γαΐτας» (η οποία απεικονίζεται και σε άλλα λιμάνια (π.χ. Μυτιλήνης) υπάρχει παρόμοιο σκάφος μεγαλύτερο και ιστιοφόρο.
Η συνεχής αναζήτηση φωτογραφικού υλικού από τον φίλο Θανάση Γιαννίκο (συνεργάτη του naftotopos.gr), έφερε στο φως ένα ακόμη σκάφος, που δεν έχει προηγούμενο σε μοντέλο, αλλά και δεν αναφέρεται στη μέχρι τώρα γνωστή σε εμένα βιβλιογραφία.
Ο υπότιτλος - αναφορά «Greek Coaster», του περιηγητού ( Warington Smyth-Mast & Sail in Europe & Asia: Chapter 8) κάτω από το σκίτσο του σκάφους, να οδηγεί να σκεφθούμε ποιοι το χρησιμοποιούσαν και να κάνουμε μόνο υποθέσεις για το πως μπορεί να το ονόμαζαν.
Αυτό που έχουμε σίγουρα είναι φωτογραφίες του σε όλα τα λιμάνια του Α. Αιγαίου (από Καβάλα, Αλεξανδρούπολη, Μυτιλήνη, Χίο, Σάμο μέχρι Ρόδο), αλλά και στην κυρίως Ελλάδα (Πειραιάς, Λουτράκι). Αυτό το μοντέλο είναι το «Αγ.Παρασκευή». Η τύχη το έφερε μετά την κατασκευή του μοντέλου, μια φωτογραφία που δείχνει το σκάφος σε καρνάγιο της Λήμνου σε εκτεταμένη επισκευή (αρχείο naftotopos.gr), να μου επιβεβαιώσει την μορφή που είχαν οι νομείς του.
Τα δυο μοντέλα με ιστιοφορία Πένας του φίλου Θανάση Γιαννίκου είναι περιπτώσεις μοντέλων για τα οποία υπάρχει μεν αναφορά στη βιβλιογραφία, δεν υπάρχει όμως γνωστό σε εμένα τουλάχιστον κατασκευασμένο μοντέλο σκάφους.Τα μοντέλα ταυτίζονται με τύπους τσερνικιών φωτογραφημένα κυρίως στο λιμάνι της Μυτιλήνης.
Η αναφορά για ιστιοφορία πένας στο βιβλίο «Περί εξαρτισμού των πλοίων» του Kοτσοβίλλη, αφορά λέμβους και δεν υπάρχει αντίστοιχη για μεγαλύτερα σκάφη. Οι αναφορές των Λεοντίδη – Δαμιανίδη («Τα ιστιοφόρα καϊκια του 20ου αιώνα»)είναι γενικές περιγραφές της υπόψη ιστιοφορίας και από ποιους τύπους σκαφών εφέρετο.
.jpg "Τσερνίκι με ιστιοφορία Πέννας")
Ένα μοντέλο όμως πρέπει να μας μεταφέρει πληροφορίες ακριβείς τόσο προς τον εξαρτισμό και την ιστιοφορία του, αλλά και ως προς τον τύπο της γάστρας και των τροποποιήσεων ή τυχόν παραλλαγές που είχε. Σε αυτά τα ερωτήματα οι φωτογραφικές συλλογές του naftotopos.gr θεωρώ πως δίνουν πολλές απαντήσεις, όπως φαίνονται στην πληρότητα αυτών των μοντέλων.
Το δεύτερο κυρίως έχει την πλώρη χαμηλά (μικρή σιμότητα κουπαστής), όπως το σκούρο σκάφος της φωτογραφίας του 1912 στην Μυτιλήνη από το αρχείο Ε.Λ.Ι.Α. Σε αυτή την φωτογραφία μπορεί επίσης να μετρηθεί η κλίση του άλμπουρου πρύμα. Τα έξαλα του σκάφους μπορούν να προσδιορισθούν, το ύψος του άλμπουρου συγκριτικά με το μήκος, η θέση του επί του καταστρώματος κ.τ.λ. Σε αυτόν τον τύπο ιστιοφορίας χαρακτηριστικό στοιχείο είναι η μικρή ράντα. Ο τρόπος άρθρωσης στην πίντα, το πόσο εξέχει της πρύμνης, τα παλάγκα, το οριζόντιο δοκάρι(γάβρια) που ακουμπά η βάση που «κάθεται», το αν «κινείται», οι ξαρτόριζες και οι θέσεις τους που πιάνουν τα παλάγκα, το παλάγκο της σκότας, όλα αυτά θα ήταν στοιχεία άγνωστα αν δεν υπήρχαν οι φωτογραφίες για την τεκμηρίωσή τους.
Οι φωτογραφίες εποχής εκτός από τις αρματωσιές και τις γάστρες μας μεταφέρουν και τον χαρακτήρα, το μεράκι των καραβομαραγκών που τα έφτιαχναν αλλά και των ναυτικών που τα αρμένιζαν.
Αν και ασπρόμαυρες μπορούμε να καταλάβουμε πολλά για την καλή ή όχι κατασκευή τους, για το μεράκι του πλοιοκτήτη από τον τρόπο βαφής και τα διακοσμητικά στοιχεία. Στις κοντινές λήψεις βλέπουμε στοιχεία ναυτοσύνης από το πως έδεναν τα σχοινιά, τις πλεγμένες γάσες, την τακτοποίηση της κουβέρτας, το δέσιμο των πανιών, αλλά και το τριμάρισμα τους.
Όλα αυτά μέσα από τις συνήθως επεξεργασμένες-βελτιωμένες προκειμένου να προκύψουν πληροφορίες φωτογραφίες, αλλά και τις συχνά θολές ή μισοκαταστρεμένες, που όμως θα μας ανταμείψουν το ίδιο, αρκεί να τις παρατηρήσει κανείς προσεκτικά και με αγάπη.
Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον φίλο Θανάση Γιαννίκο
Γιώργος Μπουζούνης
